HASTA / YARALININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaşam Bulguları
 Hasta yaralıyı değerlendirmeden önce yaşam bulgularının anlamlarının bilinmesi gerekir. Bulguların varlığı yada yokluğu yapacağımız müdahalede önem taşımaktadır.

-BİLİNÇ

-SOLUNUM

-DOLAŞIM

-VUCUT ISISI

-KAN BASINCI

Bilinç Durumunun Değerlendirilmesi

Bilinç: Bireyin kendisinin ve çevresinin farkında olma  durumudur.

Öncelikle, hasta/yaralının bilinç durumu değerlendirilir.
Normal bir kişi kendine yöneltilen tüm uyarılara cevap verir. Bilinç düzeyi yaralanmanın ağırlığını gösterir.  

Solunumun Değerlendirilmesi

Ventilasyon: Oksijenin organizmaya girip karbondioksitin dışarı çıkmasına ventilasyon denir. İki aşamada gerçekleşir.

İnspirasyon (Soluk alma): Atmosferdeki havanın akciğerlere alınmasıdır.

Ekspirasyon (Soluk verme): Akciğerlerdeki havanın atmosfere geri atılmasıdır.

Solunum değerlendirilirken;

1.Solunum sayısına

   Yetişkinlerde: 12-20

   Çocuklarda: 16-25

   Yenidoğanda: 30-35

2.Solunumun derinliğine

    Yüzeysel, normal, derin olarak ifade edilir.

3.Solunumun ritmine

    Kesintisiz, düzenli ve ritmiktir.

4.Solunumun niteliğine bakılır.

Solunum Çeşitleri

Apne: Solunumun durmasıdır.

Dispne: Güçlükle soluk alıp verme.

Bradipne: Solunum sayısının normal sınırların altında olması.

Taşipne: Solunum sayısının normal sınırların üstünde olması.

Hiperpne: Solunum derinliğinin artması.

Hipopne: Solunum derinliğinin azalması.

Dolaşımın (Nabzın) Değerlendirilmesi

Nabız: Kalbin sol ventrikülünün sistoli sırasında aorta’ya attığı kanın, damar duvarına yaptığı basıncın deri yüzeyinden hissedilmesidir. Nabız hız, ritm ve volüm açısından değerlendirilir.

Nabız hızı;

Yetişkinlerde: 60-100/dk

Çocuklarda: 80-120/dk

Yenidoğanda: 100-140/dk

Nabız sayısının dakikada 60’ ın altına inmesine bradikardi denir.

Nabız sayısının dakikada 100’ün üstüne çıkmasına taşikardi denir.

Nabız normalde ritmiktir, bunun bozulmasına aritmi denir.

Vücutta nabız alınabilen bölgeler

Temporal Arter: Şakak atardamarı

Karotis Arter: Şah damarı

Brakial Arter: Kol atardamarı

Radial Arter: El bileği atardamarı

Femoral Arter: Kasık atardamarı

Popliteal Arter: Diz ardı çukur atardamarı

Dorsalis Pedis Arteri: Ayak atardamarı

Posterior Tibial Arter: Bacak atardamarı

Hasta ve yaralıların dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde karotis arterden, bebeklerde brakial arterden nabız alınır.

Vücut ısısının değerlendirilmesi

Normal vücut ısısı 36,5 C’dir.

Normal değerin üstünde olmasına hipertermi (yüksek ateş), altında olmasına hipotermi(düşük ateş) olarak belirtilir.

Vücut sıcaklığının 41 C’ye yükselmesine hiperpireksi denir.

41-42 C üstü ve 34,5 C tehlike olduğunu ifade eder

31.0 C ve altı ölümcüldür.

Ateş, vücut ısısının normal sınırların üstüne çıktığını gösterir. Vücut ısısı yükseldiği zaman;

Yüz kızarır,

Deri nemli ve sıcak olur,

Susuzluk hissi vardır,

Nabız hızlıdır,

Mide bulantısı ve kusma olabilir,

Vücutta ağrı vardır,

Ateşin 40.5 C üstüne çıkması durumunda deliryum ve konvülziyon görülebilir.

Vücut Sıcaklığının Ölçüldüğü Bölgeler ve Normal Değerleri

Yaşam Bulguları

Kan Basıncı: Kalbin kasılma ve gevşeme anında arter duvarına yaptığı basınçtır. Kalbin kanı pompalama gücünü gösterir. 

Sistolik Kan Basıncı: Sol ventrikül sistolde (kasılma) iken kanın büyük bir basınçla, aorta geçerken arter duvarında oluşturduğu maksimal basınçtır.

Diastolik Kan Basıncı: Ventriküllerin diyastolü (gevşediği) sırasında arter duvarında oluşturduğu minimal basınçtır.

Erişkinlerde normal kan basıncı;

 Sistolik kan basıncı 100/140mm/Hg

 Diastolik kan basıncı 60/90mm/Hg

Kan basıncının normal değerlerin üstünde olmasına hipertansiyon denir.

    Yetişkin: sistolik 140mm/Hg üstünde

                  diastolik 90mm/Hg üstünde

Kan basıncının normal değerlerin altında olmasına hipotansiyon denir.

     Yetişkin: sistolik 90mm/Hg

                   diastolik 60mm/Hg

Kan basıncını etkileyen faktörler

Yaş, cinsiyet, sempatik sinir sisteminin uyarılması, gün boyunca görülen değişiklikler ve pozisyon.

Hasta/yaralının değerlendirilmesinin amacı nedir?

Hastalık yada yaralanmanın ciddiyetini değerlendirmek

İlkyardım önceliklerini belirlemek

Yapılacak ilkyardım yöntemini belirlemek

Güvenli bir müdahale sağlamak

HASTA VE YARALININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Birinci değerlendirme;

Bilinç durumu değerlendirmesi yapılır.

A- Hava yolu açıklığı 

B- Solunum               

C- Dolaşım

Hasta/yaralının ilk değerlendirilme aşamaları nelerdir?  

Hastaya sözel, dokunarak veya ağrılı uyaran verilerek bilinç düzeyi anlaşılabilir. Bilinç

düzeyini belirlemek için AVPU kısaltması kullanılır.

Hasta/Yaralıya sözlü uyaran ya da hafifçe omzuna dokunarak ‘’iyi misiniz?’’ diye

sorularak bilinç durumu değerlendirilmesi yapılır. Bilinç durumunun değerlendirilmesi

daha sonraki aşamalar için önemlidir.

Bilinç Durumunun Değerlendirilmesi

A (Allert) = Uyanık, bilinçli

V (Verbal) = Sözel uyarılara yanıt var

P (Painful) = Ağrılı uyarana yanıt var

U (Unresponsive) = Bilinci kapalı, uyarılara yanıt vermiyor.

A. Havayolu Açıklığının Değerlendirilmesi

Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir ya da kusmuk,

yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava

yolunun açık olması gerekir.

Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta/yaralı baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde

yatırılmalıdır.

Bilinç kaybı belirlenmiş kişide; ağız içine önce göz ile bakılmalı, eğer yabancı cisim var

ise işaret parmağı yandan ağız içine sokularak cisim çıkartılmalıdır.  

Daha sonra bir el hasta/yaralının alnına, diğer elin 2 parmağı çene kemiğinin üzerine

koyulur, alından bastırılıp çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilip Baş geri-Çene

yukarı pozisyonu verilir. Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır.

Çene itme manevrası: Travma hastalarında sağlık personeli olan kurtarıcılar hava

yolunu açmak için öncelikle bu manevrayı kullanacaklardır. Bu manevra için eller hastanın

başının iki yanına yerleştirilir. Hastanın alt çene köşelerinden tutulur ve parmaklarla

çekilir. Dudaklar kapalıysa, başparmaklarla alt dudak açılarak gergin tutulur. Bu teknik

hava yolunun açılması için oldukça etkindir, ancak yorucu ve kurtarıcı için zordur.

B. Solunumun Değerlendirilmesi

İlkyardımcı, başını hasta/yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü

hasta/yaralının ağzına yaklaştırır, Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp

yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir.

Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır,

Eğilip kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenir ve hastanın soluğunu

yanağında hissetmeye çalışılır,

Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır.

C. Dolaşımın Değerlendirilmesi

Dolaşımın değerlendirilmesi için ilkyardımcı; çocuk ve yetişkinlerde karotis arterden,

bebeklerde brakial arterden 3 parmakla 5 saniye süre ile nabız almaya çalışılır.   

İlk değerlendirme sonucu hasta/yaralının bilinci kapalı fakat solunum ve nabzı varsa

derhal koma pozisyonuna getirerek diğer yaralılar değerlendirilir.

Koma Pozisyonu Nasıl Verilir

Hasta/Yaralının İkinci Değerlendirilme Aşamaları

İlk muayene ile hasta/yaralının yaşam belirtilerinin varlığı güvence altına alındıktan

sonra ilkyardımcı ikinci muayene aşamasına geçerek baştan aşağı muayene yapar.

Görüşerek bilgi edinme

Kendini tanıtır, 

Hasta/yaralının ismini öğrenir ve adıyla hitap eder,

Olayın mahiyeti, koşulları, kişisel özgeçmişleri,

Sonuç olarak ne yedikleri, kullanılan ilaçlar ve alerjinin varlığı sorularak öğrenilir.

Hasta/yaralının endişelerini gidererek rahatlatır,

Hoşgörülü ve nazik davranarak güven sağlar,

Baştan aşağı kontrol yapılır:

Bilinç düzeyi, anlama, algılama,

Solunum sayısı, ritmi, derinliği

Nabız sayısı, ritmi, şiddeti

Vücut veya cilt ısısı, nemi, rengi.

Baş : Saç, saçlı deri, baş ve yüzde morluk olup olmadığı, kulak ve burundan sıvı ya da kan

gelip gelmediği ve ağız içi kontrolleri yapılır.

Boyun : Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. 

Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, hafif baskı ile ağrı olup olmadığı, göğüs kafesi

genişliğinin normal olup olmadığı araştırılır. 

Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara, karın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Kalça

kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık veya yara olup olmadığı kontrol edilir.

Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı, ağrı, şişlik, kırık olup olmadığı değerlendirilir.